Suy nghĩ từ câu chuyện của Socrates

“Lời nói của anh em phải luôn luôn mặn mà dễ thương, để anh em biết đối đáp sao cho phải với mỗi người.” (Cl 4, 6).

“Ai nói xấu hoặc xét đoán anh em mình là nói xấu và xét đoán Lề Luật… Chỉ có một Đấng ra Lề Luật và xét xử, đó là Đấng có quyền cứu thoát và tiêu diệt. Anh là ai mà dám xét đoán người thân cận?” (Gc 4, 12).

“Câu đáp dịu dàng khiến cơn giận tiêu tan, lời nói khiêu khích làm nổi cơn thịnh nộ.” (Cn 15,1).

          ..............

Nhà đại hiền triết Socrates (khoảng năm 469 – 399 TCN) sinh ra tại thành phố Athena, Hy Lạp, là một trong những người tạo nên nền tảng triết học Phương Tây. Ông là nhà tư tưởng nằm giữa giai đoạn bóng tối và giai đoạn ánh sáng của nền triết học Hy Lạp cổ đại. Socrates còn được coi là người đặt nền móng cho thuật hùng biện dựa trên hệ thống những câu hỏi đối thoại. Ông có tư tưởng tiến bộ, nổi tiếng về đức hạnh với quan điểm: “Hãy tự biết lấy chính mình”, “Tôi chỉ biết mỗi một điều duy nhất là tôi không biết gì cả”. Ông bị chính quyền khi đó kết tội làm bại hoại tư tưởng của thanh niên do không thừa nhận hệ thống các vị thần cũ được thành Athena thừa nhận và bảo hộ và truyền bá các vị thần mới. Vì thế ông bị tuyên phạt tự tử bằng thuốc độc, mặc dù vậy ông vẫn có thể thoát khỏi án tử hình này nếu như ông công nhận những cáo trạng và sai lầm của mình, hoặc là rời bỏ Athena. Nhưng với quan điểm "Thà rằng chịu lỗi, hơn là lại gây ra tội lỗi.", ông kiên quyết ở lại, đối diện với cái chết 1 cách hiên ngang. Theo ông sự thật còn quan trọng hơn với cả sự sống.

Đây là một trong những câu chuyện tôi nghe kể về ông:

Một ngày nọ, một người quen gặp Socrates và hào hứng nói:

- Thầy có muốn biết những gì tôi vừa nghe thấy mọi người nói về người bạn thân của Thầy không?

Socrates trả lời:

- Khoan đã! Chờ một phút. Trước khi nói với tôi bất cứ điều gì về bạn tôi, tốt hơn có lẽ ông nên đợi một chút để chúng ta lọc lại những gì ông muốn kể. Tôi có ba bình lọc dùng vào việc này. Bình lọc thứ nhất tôi gọi là Chân lý. Ông có tin chắc một trăm phần trăm rằng những điều ông muốn kể tôi nghe hoàn toàn đúng sự thật không?

 Người kia thoáng lưỡng lự rồi thú nhận:

- Ồ, không! Thật ra tôi chỉ nghe người ta đồn đãi mà thôi. Vả lại….

- Được rồi - Socrates nói - Tức là ông không thực sự biết có phải điều đó là thật hay không, đúng sai ra sao? Bây giờ chúng ta hãy thử bình lọc thứ hai, tôi gọi là Thiện Hảo. Những điều mà ông định nói với tôi về người bạn thân của tôi có phải là một điều tử tế hay tốt lành không?

Người kia ấp úng:

- Thì … thì…. Chắc Thầy đoán được rồi! Chẳng hay ho gì đâu!

Socrates gật gù:

- Thế đấy! Tuy chẳng biết miệng mồm thế gian đúng hay sai, ông vẫn muốn kể xấu về bạn tôi. Còn bình lọc cuối cùng, tôi gọi là Hữu Ích. Xin hỏi, những điều ông muốn kể về bạn tôi có chút chi ích lợi cho tôi chăng?

Người kia sượng sùng, lắc đầu không nói.

Socrates kết thúc câu chuyện:

- Rõ rồi nhé! Nếu những gì anh muốn nói với tôi là không đúng, cũng không tốt và không phải là hữu ích, bản thân ông không dám chắc những gì thiên hạ đơm đặt về bạn tôi là đúng sự thật. Hơn nữa, ông chỉ thấy chúng chẳng những vô ích mà còn xấu xa. Vậy thì cớ sao ông lại muốn đem những thứ rác rưởi ấy nhét vao tai tôi chứ?!

Qua câu chuyện trên, Scorates muốn khuyên chúng ta rằng: Hãy luôn sử dụng bộ lọc thử nghiệm này mỗi lần bạn nghe nói về bất kỳ sự không hay nào về bạn bè, gia đình, đồng nghiệp hay những người bạn yêu quý. Làm như vậy, bạn sẽ thấy mình sống công bằng hơn và nhìn nhận mọi việc xảy ra một cách chân thật và chính xác hơn.

Còn trong cuộc sống chúng ta hàng ngày, khi nói về người khác, nếu nói tốt được cho họ thì hãy nói, không nói được thì hãy kềm giữ miệng lưỡi lại, kẻo thanh danh người khác bị hại mà chính mình cũng tự chuốc lấy tai họa. Nói xấu người khác là muốn chứng chứng tỏ mình tốt, nhưng người tốt thì lại không nói xấu người khác. Lời nói tốt đẹp cho người khác thì chứng tỏ sự tốt đẹp của lòng mình. Trái lại, lời nói xấu xa về người khác thì chứng tỏ sự xấu xa của lòng ta. Đặc biệt là những lời nói mang tính dối trá, ghen tị, cho thấy sự xấu xa của tâm hồn. Đức Phật đã nói về những điều đó như sau:

“Ngu dốt lớn nhất của đời người là dối trá.

Thất bại lớn nhất của đời người là tự đại

       Bi ai lớn nhất của đời người là ghen tị”.

Đứng trước những lời khen, chê, nói tốt hay nói xấu về mình, ta cần phải phải tập cho mình thái độ bình thản: không háo hức vì lời khen, cũng không buồn bực vì tiếng chê; không vui mừng sung sướng khi nghe người khác nói tốt, mà cũng không nản chí buồn phiền vì người ta nói xấu. Lời nói khen, chê, tốt, xấu của người khác cũng chỉ tương đối thôi. Không phải vì người khác nói tốt mà mình tốt, nói xấu mà mình xấu. Tốt xấu tự chúng ta biết. Đừng để cho sự đàm tiếu hoặc bưng bít của người khác thao túng tâm hồn mình: lời khen dễ làm cho ta bị ảo tưởng; tiếng chê dễ làm ta bị lầm tưởng.  Hãy coi lời khen như một sự động viên, tiếng chê như một điều cảnh báo. Tuy nhiên, cũng phải thận trọng suy xét trước lời khen, chê. Khổng Tử nói rằng: “Kẻ khen ta mà khen sai là kẻ thù của ta, kẻ chê ta mà chê đúng là thầy ta”. Còn Tuân Tử nói: "Người chê ta mà chê phải là thầy của ta, người khen ta mà khen phải là bạn của ta, những kẻ vuốt ve nịnh bợ chính là kẻ thù của ta vậy". 

Thật sự thì nhiều khi người ta chê mình cũng đúng, và nói xấu mình cũng đáng. Tất cả đều phải được đón nhận và thanh lọc từ phía mình, chứ không được sinh ra những phản ứng tiêu cực. Hãy coi đó một thách đố để vượt qua chính mình. Đó mới là thái độ chân chính của con người biết tự trọng, và tôn trọng những giá trị bản thân như một tiếng gọi vươn lên khỏi những tầm thường.

Cuộc đời Chúa Giêsu từ khi sinh ra cho đến khi chết treo trên cây Thập giá cũng đã phải chịu biết bao lời sỉ nhục, nguyền rủa và vu khống của con người. Chúa còn như vậy nữa, huống chi chúng ta, nhưng Chúa vẫn nói lời yêu thương tha thứ.

 Vì thế, khi phải chịu những nỗi đắng cay do lời nói người khác gây ra, thì chúng ta biết là Chúa đã chịu thay cho chúng ta và đang cùng chịu với chúng ta, để rồi khi phải nói, chúng ta cũng nói lời yêu thương tha thứ cho mọi người như Chúa đã nói.  

  Lạy Chúa, chỉ khi nào con biết dùng những lời nói chân thật, khiêm tốn và khoan dung để đem lại an vui thuận hòa, để yêu thương và tha thứ, để bênh vực và che chở, để quan tâm nâng đỡ và khích lệ... Khi biết dùng những lời lẽ như thế con mới biết mình là người sống trong Chúa và Chúa sống trong con. Amen!!!