Tản mạn

       Người đời chúng ta thường quan niệm theo giáo lý Phật giáo rằng, cuộc đời con người thường phải đi qua bốn giai đoạn là sinh, lão, bệnh, tử. Có sinh thì có diệt, không có cái gì vĩnh viễn trên đời này. Cây cối đâm chồi nảy lộc vào mùa xuân, xanh tốt xum xuê trong mùa hè, lá héo vàng vào mùa thu, rơi rụng vào mùa đông, chỉ còn trơ trụi cành cây. Rồi tới mùa xuân năm sau, cây lại đâm chồi nảy lộc. Cái chu kỳ sinh, trụ, hủy, diệt cứ tiếp nối nhau, không ngưng nghỉ.

       Vạn vật đều bị chi phối bởi luật vô thường... Ðời người cùng vậy - là bể trầm luân, cõi thế gian đầy những ưu tư phiền não. Vừa mới sinh ra cất tiếng khóc oa oa chào đời. Rồi lớn lên, bước vào đời với bao nhiều mộng đẹp. Thoắt một cái, mái tóc đã điểm sương, mắt đã mờ, lưng đã mỏi, 2 chân đã chậm chạp. Rồi cuối cùng, là hai tay buông xuôi, đi vào lòng đất, bỏ lại trên thế gian tất cả các thứ mà cả đời phải bôn ba vất vả mới làm ra được...  Chính vì vậy, người xưa đã đặt một dấu hỏi: ”Nhân sinh tự cổ thùy vô tử” (người ta xưa nay ai mà không chết) hay như người Phương tây có cấu: Life is too short (cuộc đời quá ngắn). Biết bao đế quốc hùng mạnh, biết bao vĩ nhân lừng danh, biết bao anh hùng cái thế đã qua đi, có chăng chỉ còn lại trong sử sách. Đó là căn nguyên của lẽ vô thường.

        Chính vì vậy, người ta đã tốn biết bao công sức đi tìm những phương pháp để làm cho cuộc sống trở thành trường sinh bất tử, nhưng mọi nỗ lực tìm kiếm đều thất bại, con người đành phải bó tay trước cái định mệnh nghiệt ngã này. Người ta chỉ còn biết nhìn sự sống qua đi trong tiếc nuối :

                                      Thời gian rót từng giọt buồn tê tái,

                                      Sự sống đi như hương bỏ hoa chiều.

       Để rồi bồi hồi xao xuyến :

                                      Tôi muốn tắt nắng đi

                                      Cho mầu đừng nhạt mất.

                                      Tôi muốn buộc gió lại

                                      Cho hương đừng bay đi.

                                                (Xuân Diệu)

        Chính vì thế, Tư tưởng Phật giáo cho rằng, con người sinh ra ở đời là khổ: “Đời là bể khổ”. Từ khi sinh ra đến lúc nhắm mắt xuôi tay không có lúc nào hết khổ. Vũ trụ tự nhiên thì luôn trong quá trình biến đổi Thành - Trụ - Hoại - Không. Về thân xác con người thì trải qua Sinh - Lão – Bệnh - Tử. Mà cả bốn quá trình ấy không khi nào xa lìa nỗi khổ: Sinh khổ (sinh ra là khổ), Lão khổ (quá trình già nua của thân thể là khổ), Bệnh khổ (có bệnh tật đau ốm là khổ), Tử khổ (chấm dứt sự sống là khổ). Rồi sống trong cuộc sống xã hội cũng luôn có nỗi khổ: Sở cầu bất đắc khổ (mong muốn mà không đạt được là khổ), Ái biệt ly khổ (yêu thương nhau mà phải xa lìa là khổ), Oán tăng hội khổ (thù ghét  nhau mà phải sống gần nhau là khổ), Ngũ thụ uẩn khổ (năm giác quan tương tác với thế giới bên ngoài, thọ nhận tướng sắc của vật chất, bị hình tướng của vật chất che mất bản chất và bị mê muội theo nó là khổ). Đó là tám nỗi khổ của con người mà Phật giáo gọi là Bát khổ. Vì sinh tử thật là khổ, không ai không gặp, không ai chối bỏ được, nó như là cái hiển nhiên đối với con người.

 Theo quan niệm của Phật giáo thì những thứ khổ con người phải chịu là cái khổ trong tam giới và đều là nhân để đời sau phải chịu quả trầm luân vào địa ngục, ngã quỷ, súc sinh. Vì chết chưa phải là hết, mà chúng ta đang được ở trong kiếp luân hồi – tái sinh; sinh và tử chỉ là sự bắt đầu và hoàn tất của một chu kỳ, nhưng khi thân xác này hủy hoại, cái gì sẽ tiếp tục tái sinh - mở đầu một kiếp sống mới? Đây là then chốt để tìm hiểu về luân hồi.

 Luân hồi là gì? Luân là bánh xe, hồi là lăn tròn. Chúng ta Luân hồi đi đâu? Không ngoài ba đường ác và ba đường lành, cứ lên xuống quay tròn như vậy, gọi là luân hồi. Nếu người làm điều tốt khi chết sẽ đi các đường trên; hưởng hết phước rồi thì tuột xuống trở lại, còn kẻ làm xấu thì đọa vào các đường dưới, đền trả hết nghiệp mới được trồi lên. Lên xuống, lên xuống không ra khỏi vòng lục đạo nên gọi là bánh xe luân hồi. Muốn thoát khỏi luân hồi thì cần phải dứt được nghiệp chướng do dục giới mang lại bằng con đường bát chính đạo mới dẫn con người đến cõi niết bàn.

        Sống và chết cũng như thức và ngủ, vậy thôi. Chúng ta không nên quan tâm quá đáng về cái chết, vì ai cũng chết. Nhưng điều đáng quan tâm hơn là sống và sống như thế nào để lúc chết được bình an. Vì lẽ đó, đối với người Phật tử, giáo lý dạy cần phải sống giữ tâm linh trong sạch, đừng làm điều gì gây khổ đau cho chính mình và cho kẻ khác, nhất là phải luôn luôn ý thức rằng cuộc đời là vô thường, "trần gian này là chiếc cầu, hãy đi qua nó chứ đừng xây nhà trên nó". Cho đến khi nào tâm được trong sạch, thanh bình, không còn luyến tiếc, không còn bám víu vào bất cứ điều gì, dầu gia tài sự nghiệp, dầu vợ đẹp con ngoan v.v..., để  một mai khi vô thường đến, thần chết đến hỏi bạn thì bạn hãy ngay lập tức hướng tâm đến sự từ bỏ tất cả, sự không tham luyến tất cả, sự thanh tịnh bình an, sự chánh niệm tỉnh giác, thì khi đó sự chết của bạn như lên thuyền sang sông, giải thoát mọi khổ đau, chết trong sự bình an phúc lạc. Như Đức Phật dạy:

"Bỏ quá khứ, hiện tại và vị lai
Đến bên kia cuộc đời
Ý giải thoát tất cả
Chớ vướng bận sinh, gia, bệnh, chết"

      Hay như Vũ Hoàng Chương nói:

"Ta còn để lại gì không
Kìa non đá lở, nọ sông cát bồi
Lang thang từ độ luân hồi
Vô minh nẻo trước xa xôi dặm về..."

       Vì vậy, hiểu được lẽ vô thường của Phật giáo, cố gắng tu tập thân tâm đưa mình đến an lạc, luôn luôn thấy thân xác nhẹ nhàng, thì cũng sẽ thấy bệnh tật, cái chết nhẹ hàng hơn phần nào. Thân tâm an lạc cũng làm cho mình bớt được những hỷ nộ ái ố do những căng thẳng cuộc sống gây nên cũng bớt được khổ. Hiểu được lẽ vô thường của cuộc đời, sẽ thấy quyền lực, danh xưng cũng chỉ là những ảo vọng mà thôi, chỉ lôi cuốn con người vào vòng tục lụy không lối thoát, sẽ tránh được khổ. Tuy vậy, con đường dẫn ta đến thân tâm an lạc không phải dễ dàng gì, nếu không cố gắng tu tập và thực tập tư duy về vô thường - vô ngã.

        Còn trong giáo lý đạo Công giáo, ngày thứ Tư lễ Tro, người tín hữu luôn hát: ”Hỡi người hãy nhớ mình là bụi tro, một mai người sẽ trở về bụi tro”…... Con người được dựng nên từ tro bụi thì  cũng sẽ phải trở về cùng tro bụi, điều đó không ai có thể thay đổi được, nhưng chỉ có một điều được an ủi là thân xác chúng ta tuy là tro bụi nhưng là tro bụi tuyệt vời, vì một ngày kia sẽ được cùng hồn sống lại để được hưởng vinh quang đời đời trên nước Thiên Đàng.

       Tuy nhiên, con người không phải chỉ có thân xác mà còn cả linh hồn nữa. Hồn xác hợp lại với nhau để làm nên một con người toàn vẹn. Số phận thân xác của con người là vậy, còn linh hồn thì sao ? Đối với một Kitô hữu thì linh hồn mới là quan trọng.

       Số phận sau cùng của chúng ta là thiên đàng hay hỏa ngục, tùy theo cuộc sống của mỗi người ở trần gian này. Muốn cho số phận sau cùng ấy được tốt đẹp, hằng ngày chúng ta hãy suy nghĩ đến sự chết và phán xét. Chính những suy nghĩ này sẽ chuẩn bị cho giờ chết của chúng ta. Như mọi người đều quan niệm rằng: ”Thiện ác đáo đầu chung hữu báo” (việc lành việc dữ đều có quả báo), nghĩa là làm lành thì được thưởng, còn làm dữ thì phải phạt, theo đúng nguyên tắc “Hữu công tắc thưởng, hữu tội tắc trừng”. Giống như người ta chỉ có gặt khi có gieo, và ai gieo giống nào thì gặt giống đó: gieo giống tốt thì gặt lúa tốt, gieo giống xấu thì gặt lúa xấu.

       Như Giám mục Tihamer Toth nói:

       - Muốn có hạnh phúc trong một ngày ? Hãy mua một chiếc áo mới.

       - Muốn có hạnh phúc trong một tuần ? Hãy giết một con heo.

       - Muốn có hạnh phúc trong một tháng ? Hãy được một vụ kiện.

       - Muốn có hạnh phúc trong một năm ? Hãy cưới vợ lấy chồng.

       - Muốn có hạnh phúc cả đời ? Hãy sống làm người tử tế .

       - Muốn có hạnh phúc đời đời ? Hãy làm người có đạo tốt. 

          (T. Toth, Tôn giáo với thanh niên)

       Và theo giáo lý Công giáo, khi linh hồn lìa khỏi xác thì phải đến trình diện Chúa Giêsu. Ngài sẽ phán xét về mọi công việc của người ấy từ lúc sinh ra cho đến lúc chết, không có một việc nào bị bỏ sót. Chúa sẽ cân nhắc tội phúc và quyết định số phận của người ấy: hoặc là vào thiên đàng, hoặc là vào hỏa ngục hay lửa luyện ngục. 

        Muốn có một giờ chết tốt lành, muốn có một lương tâm bình tĩnh để ra trước tòa Chúa phán xét, ta hãy nghĩ về sự chết. Nghĩ về sự chết không làm cho chúng ta bi quan nhưng là làm cho chúng ta tin chắc rằng mình đang đi đúng hướng, mình đang đi đến phần rỗi, như thế nghĩ tới sự chết càng làm cho chúng ta vững tâm để sống.

        Như nhạc sĩ danh tiếng Âu châu - Mozart đã viết :

       “Suy nghĩ cho kỹ thì sự chết là cùng đích của cuộc sống. Từ nhiều năm tôi đã quen thân với cái chết, người bạn của tôi, đến nỗi hình bóng sự chết không còn là một điều làm tôi sợ hãi, mà trái lại không có gì êm dịu và an ủi hơn. 

       “Tôi cảm ơn Chúa đã cho tôi nhận biết  sự chết như chìa khóa mở hạnh phúc đích thực. Không khi nào tôi đặt mình xuống giường mà lại không nghĩ là ngày mai tôi sẽ chẳng dậy được nữa. Tuy nhiên không ai trong số những người quen biết tôi có thể nói được rằng ý nghĩ về cái chết đã làm cho tôi lo buồn. Tôi cảm ơn Chúa mỗi ngày  vì đã ban cho tôi hạnh phúc đó và tôi thành thực cầu chúc mọi người anh em tôi được như vậy”.

         Qua bài viết này mong rằng mỗi người chúng ta sẽ nhận thấy rằng, không phải bằng những chiến công, những công trình vĩ đại, những công việc mang lại sự nổi tiếng mà hằng ngày chỉ với những công việc tầm thường nhưng được làm với một lòng mến, tình yêu lớn lao thì chúng ta sẽ tìm thấy hạnh phúc đích thực, viên mãn, như thánh nữ Têrêsa Hài đồng đã nói : “Thiên Chúa không tìm những huy chương hay bằng cấp chúng ta đạt được, nhưng Ngài đếm những vết sẹo trong cuộc đời của chúng ta”(Elbert Hubbard).